Krzysztof Miller, 13 wojen i jedna. Prawdziwa historia reportera wojennego

Krzysztof Miller, 13 wojen i jedna. Prawdziwa historia reportera wojennego, wyd. Znak

Wojenne reportaże Krzysztofa Millera nie powstały na zamówienie. Autor nie jeździł na tereny ogarnięte konfliktami zbrojnymi po to, by opisywać i wyjaśniać innym, jak wygląda rzeczywistość na drugim końcu świata. Czy raczej w miejscach, które są znacznie bliżej, niż byśmy tego chcieli. Robił zdjęcia, wychwytywał ten jedyny, właściwy moment, ustawiał parametry, rejestrował. Emocje upychał na później. Uczył się tego od chwili, gdy stanął w rumuńskiej kostnicy nad ciałem popularnego prezentera telewizyjnego, któremu snajper odebrał w ułamku sekundy życie i zmienił połowę twarzy w krwawą miazgą. Umysł fotoreportera utrwalił zbyt wiele, podobnie jak klisza fotograficzna. Nadprogramowe zdjęcia zostały odłożone do archiwum, podczas gdy ludzka pamięć, równie czuła, co pojemna, dla psychiki człowieka była niczym bomba z opóźnionym zapłonem. Po leczeniu w klinice stresu bojowego Miller pisze zbiór reportaży, książkę, którą nazywa swoją ostatnią wojną, tym razem ze wspomnieniami. To właśnie „13 wojen i jedna”.

Zazwyczaj reporterzy usuwają się w cień. Dają głoś innym. Tak dobierają informacje, byśmy my, czytelnicy, bezpieczni w swoich domach uzyskali jak najszerszą perspektywę, a może nawet poznali prawdę. Czymkolwiek ona jest. Książka Krzysztofa Millera już w tym jest inna, bo na pierwszym miejscu stawia bezpośrednie doświadczenie autora i jego odczucia. Z punktu widzenia wielkiej historii nie ma znaczenia, że od kogoś żądano łapówki. Że czyjeś ciało i czyjaś twarz wciskały się w śnieg pod ostrzałem. Że kogoś leżącego przy snajperze cały dzień bolały wszystkie kości. Nie ma znaczenia nawet to, że błysk obiektywu o mały włos nie został wzięty przez dowódcę rosyjskiego czołgu w Groznym za lunetę karabinu snajperskiego. Jednak zagrożenie życia i brak poczucia bezpieczeństwa nie są przez to mniejsze. Nawet gdy posiada się ten luksus, że można wyjechać i w ciągu kilku godzin wrócić do normalności.

Styl Krzysztofa Millera jest specyficzny. Na pozór bardzo luzacki, pełen kolokwializmów, lekko buńczuczny. Są chwile, kiedy wręcz drażni. Ale tylko dopóty, dopóki nie zaczniemy w nim dostrzegać próby oswajania się z warunkami, w których przemoc i jej skutki są normą. To dlatego Miller tak często odwołuje się do tego, co zna – zachowań kumpli z dzielnicy, reguł, które rządzą męskim światem, do scen z filmów wojennych, które zastępują osobiste doświadczenie, do przypadków z innych konfliktów, które dokumentował jako fotoreporter.

Millerowi wyszła proza gęsta od szczegółów. To przez nie czytało mi się tę książkę żmudnie, powoli, chociaż rozumiem powody, dlaczego autor nie zrezygnował z żadnego z nich. Każda rozmowa, spotkanie, widok, odczuta złość, bezsilność lub wzruszenie ramion - dla niego są równie ważne. Czy tatuaże na rękach ormiańskiego żołnierza, czy wywrotka na motorze w kambodżańskiej dżungli, czy picie gruzińskiego koniaku. Przygotowywanie posiłku i ta chwila, gdy jest oskarżany o bycie szpiegiem i może zostać rozstrzelany. Momenty wymagające zimnej krwi i zwykłego szczęścia. Obserwowanie miejscowych rozrywek i cudzych nieszczęść. Własne emocje.

„13 wojen i jedna” należy do tych książek, które dają dużo do myślenia. To bogaty w detal zapis codzienności reportera wojennego, który dobrowolnie decyduje się na nieprzewidywalność i niedostatek udogodnień. Jego misja dokumentowania daleka jest od romantyzmu i przygody. Wymaga utrzymania równowagi między normalnością a brakiem jakichkolwiek reguł. A to ma swoją cenę. Krzysztof Miller nie ukrywa jak wysoką.