piątek, 29 kwietnia 2016

Saira Shah, Myszoodporna kuchnia



Saira Shah, Myszoodporna kuchnia, tłum. Łukasz Witczak, wyd. Drzewo Babel

Kilka pierwszych stron „Myszoodpornej kuchni” sprawiło, że poczułam się, jakbym oberwała obuchem w głowę. Nie przeczytałam wcześniej opisu na tylnej okładce, więc nic mnie nie przygotowało na taki wstęp. Przygnębiający i wzruszający zarazem. Powieść Sairy Shah rozpoczyna się w momencie porodu. Anna, główna bohaterka i narratorka „Myszoodpornej kuchni”, rodzi córkę. Niezwykłe dziecko. Jedno na milion. Ale nie takie, jak w powieściach fantastycznych, gdzie inność jest początkiem wspaniałej przygody. Freja przyszła bowiem na świat z mózgiem, który nie wykształcił się prawidłowo. Nic tego nie zmieni – ani czas, ani starania rodziców, ani żadna terapia. Jak kochać dziecko, które zawsze pozostanie niesamodzielne i zamknięte we własnym świecie? Jak nie kochać niemowlęcia, które na pierwszy rzut oka niczym nie różni się od innych noworodków? Jak zignorować głęboką, fizyczną więź między matką a dzieckiem? Jak dalej żyć? Spełniać marzenia? Pracować?

Annie i Tobiasowi nie przychodzą do głowy łatwe i jednoznaczne odpowiedzi na te pytania. Posunięcia małżonków są chaotyczne, ich reakcje całkiem rozbieżne, potrzeby – różne. Żadne z nich nie ma patentu na najlepszego/najgorszego rodzica, chociaż to Tobias ma większy problem z akceptacją sytuacji. Trzeba od razu zaznaczyć, że ta historia nie jest rodzajem przewodnika podpowiadającym, jak czerpać radość z wychowywania upośledzonego dziecka. Ani jak sobie radzić z jego potrzebami dzień po dniu. „Myszoodprna kuchnia” jest zapisem następujących po sobie zdarzeń, pełna rozmów i przemyśleń. Szczerych, tchnących autentycznością, niekoniecznie budujących czy szlachetnych, za to często trafiających w sedno. Opisem działań pewnej rodziny, która wbrew wszystkiemu stara się realizować swój plan na życie. Chociaż narodziny Frei tak bardzo wpłynęły na los Anny i Tobiasa, ona sama nie jest najważniejszą bohaterką „Myszoodpornej kuchni”. Przez powieść Sairy Shah przewija się szereg jeszcze innych, interesujących postaci. Niektóre są zachwycająco urocze, inne pozornie przeciętne. Podoba mi się ich niejednoznaczność, drobiazgi, które zmieniają nasze postrzeganie tego, kim są i jacy są. Niemniej na pierwszy plan wysuwa się niełatwa relacja Anny z matką. Paradoksalnie dzięki córce Anna zaczyna rozumieć, co kryje się pod absurdalnymi żądaniami i nieracjonalnością zachowań matki.

„Myszoodporna kuchnia” należy do tego rodzaju książek, których każda strona ma nam coś nowego i ciekawego do powiedzenia. Nie sposób przewidzieć, jak rozwinie się jej fabuła, więc pozostaje nam czytać ją, póki nie zatrzymamy się na ostatniej stronie. Powieść Sairy Shah daje wrażenie obcowania z ludźmi z krwi i kości, bardzo niedoskonałymi i zarazem podobnymi do nas. Bo przecież każdy prędzej czy później doświadcza chwil, gdy nie pozostaje nic poza dopasowywaniem marzeń do rzeczywistości. Nic poza budowaniem teraźniejszości z tego, co dostępne, z nadzieją, że się uda, że będzie niemal tak, jak to sobie kiedyś wyobraziliśmy.

Dla mnie „Myszoodporna kuchnia” - obok „Ru” Kim Thúy, „Nie zapomnij mnie” Davida Sievekinga i „Żony tygrysa” Théi Obreht, również wydanych przez Drzewo Babel – stała się jedną z najważniejszych książek, z jakimi miałam kiedykolwiek do czynienia. Niezapomnianą. Taką, której zakończenia nie przyjęłam z satysfakcją, bo jestem ciekawa dalszych perypetii Anny, Tobiasa i Frei. Może Saira Shah, której córeczka ma taką samą wadę rozwojową jak Freja, dopisze któregoś dnia ciąg dalszy?

wtorek, 5 kwietnia 2016

William Dalrymple, Miasto dżinów. Rok w Delhi



William Dalrymple, Miasto dżinów. Rok w Delhi, tłum. Berenika Anna Janczarska, ilustrowała Olivia Fraser, wyd. Oficyna Literacka Noir sur Blanc

Cieszę się, że Noir sur Blanc wydaje literaturę, nie zważając na czas jej powstania. Inaczej nie moglibyśmy docenić dobrego pióra i przenikliwej inteligencji tych autorów *, którzy mieli pecha urodzić się zbyt wcześnie, przed epoką, w której królują hity z ostatniego miesiąca i panuje kult nowości. „Miasto dżinów” zostało napisane na początku lat 90., a jego treść obejmuje sumę doświadczeń i historycznych poszukiwań, które stały się udziałem Williama Dalrymple'a w drugiej połowie lat 80. Upływ lat sprawił, że teraźniejszość narratora stała się już jedną z zastygłych warstw czasu, do których dokopywał się z taką fascynacją, tak samo otwarty na wiedzę zdobywaną w bibliotekach, jak poprzez rozmowy z ludźmi. Ten ostatni czynnik sprawia, że „Miasta dżinów” nie czyta się jak typowej książki historycznej. Znaleźć w niej można elementy reportażu, a nawet osobiste wzmianki, które ładnie komponują się w jedną całość. A przede wszystkim – nie dominują nad tym co, dla autora najważniejsze. Czyli nad dziejami Delhi, jednego z najstarszych miast świata.

Dalrymple stopniowo cofa się coraz bardziej w głąb przeszłości metropolii, za punkt wyjścia mając zawsze teraźniejszość. Szuka powiązań między tymi momentami w czasie, zapoznając nas z losami królów, świętych mężów, podróżników i malowniczych awanturników. A także zwykłych mieszkańców, na których życiu odcisnęły piętno decyzje polityków lub po prostu zmieniający się świat. Dziwnie się czułam, czytając o delhijczykach, którzy musieli opuścić swoje miasto w 1947 roku, po tym jak podzielono kraj na hinduistyczne Indie i muzułmański Pakistan. O ludziach, którzy zabrali ze sobą nazwy ulic, dzielnic, sklepy, przysmaki, a przede wszystkim tęsknotę. Oraz o innych ludziach, tych, którzy zajęli opustoszałe domy, zakasali rękawy i postanowili się jak najlepiej urządzić w nowym otoczeniu *. Fakt podziału, dramatyczna w skutkach wymiana ludności i towarzyszące im rzezie były mi znane. William Dalrymple nadał im ludzką twarz, tchnął w nie życie, z masy wyłuskał człowieka. Tego rodzaju zabieg często stosuje w swojej książce, odmalowując jednocześnie przed naszymi oczami morze ruin, imponujące pozostałości pałaców, świątyń, grobowców pokonanych przez czas, ale wciąż wykorzystywanych przez mieszkańców miasta.

Autor miał szczęście spotkać rozmówców, którzy swoim sposobem bycia, profesją lub pochodzeniem świadczą o jakiejś części przeszłości Delhi. Są wśród nich hidżrowie, eunuchowie niegdyś pełniący ważne funkcje na dworze Wielkich Mogołów, obecnie sprowadzeni do roli kuglarzy. Córki pułkownika, których młodość przypadła na czasy brytyjskiego kolonializmu oraz ostatnia z rodu, autentyczna mogolska księżniczka na skromnej posadzie bibliotekarki. Archeolog, który pomaga mu dotrzeć do sedna „Mahabharaty”, indyjskiego eposu narodowego. Potomkowie rodzin anglo-indyjskich, nie akceptowanych przez żadną ze stron, z których się wywodzą. Czy nawet nie idący z duchem czasu kaligraf.

Do wszystkich zalet „Miasta dżinów” dorzucę jeszcze nowe słowa i pojęcia. Lubię je zbierać, bo rzadko się zdarza, bym z jakimś miała do czynienia po raz pierwszy. Tym razem natrafiłam na Lutyensowskie, czyli zaprojektowane przez brytyjskiego architekta Lutyensa (nie doczekał się hasła po polsku w wikipedii) oraz Transoksania, kraina między rzekami Amur-daria i Sur-daria, miejsce narodzin Tamerlana. A to tylko ułamek ekscytujących odkryć, jakich dokonałam dzięki tej książce!

*na przykład Ella Maillart, szwajcarska dziennikarka z jej „Wysłanniczką specjalną do Mandżurii

*doświadczenia delhijczyków są bardzo podobne do przeżyć starych breslauerów i nowego pokolenia wrocławian